Pieter van Vollenhoven pleit in zijn boek ‘Roep van een waakhond’, voor de oprichting van een nationale, onafhankelijke inspectie. Die roep om onafhankelijkheid vind ik een goed idee. Een minister heeft liever geen gedoe, terwijl het werk van een inspectiedienst nu eenmaal gedoe met zich meebrengt. De inspectiedienst brengt misstanden in de samenleving aan het licht en de minister moet zich verantwoorden in de kamer. Dat levert spanning op.
De nationale inspectie die Pieter van Vollenhoven voorstelt ondervindt gelukkig al tegenstand. ‘Als je alle banden tussen departement en inspectie weghaalt, verlies je ook expertise’, zegt Bob Hoogenboom, hoogleraar forensic accountancy aan de Nyenrode Universiteit in De Volkskrant. ‘Het voorstel voor één Nationale Inspectie is hét recept voor bureaucratie’, zegt Hans de Bruijn, hoogleraar bestuurskunde aan de TU Delft in dezelfde krant. Ik ben het daar van harte mee eens.
Wetgeving is een instrument in een geïntegreerde aanpak
Toch is er een ander, belangrijker argument tegen de positionering van inspectiediensten los van het departement. Wetgeving is een instrument om een beleidsdoel te bereiken. Wetten en handhaving ervan zijn geen doel op zich. Een geïntegreerde inzet van wetgeving met andere middelen komt de realisatie van de beleidsdoelen ten goede. Een verbod op de verkoop van alcohol aan jongeren zonder inzet om jongeren en hun ouders bewust te maken van de risico’s, zet onvoldoende zoden aan de dijk. Gewasbeschermingsmiddelen verbieden zonder beleid voor een duurzame landbouw die zonder die middelen kan, is vragen om problemen. Die geïntegreerde aanpak om beleidsdoelen te realiseren waar wetgeving één instrument uit een pakket is, vraagt om nauwe banden tussen inspectiediensten en hun departement. Ieder draagt vanuit zijn rol en taak bij om de doelen te realiseren. Geen nationale inspectie dus.
Onafhankelijke opstelling van betrokkenen
Om de gewenste onafhankelijkheid van de inspectiediensten te krijgen is een onafhankelijke, ik zou bijna zeggen volwassen opstelling van betrokkenen nodig. De politiek zou de reflex om elk akkefietje aan te willen pakken met strenger toezicht los moeten laten. Dat werkt namelijk niet, sociaal psychologen weten dat al decennialang. Onafhankelijke inspectiediensten bepalen hun koers op basis van risicoanalyses en laten zich niet meeslepen in de politieke roep. En de sectoren? Als die er eens mee zouden stoppen om meteen naar de overheid te kijken als er iets mis gaat, dat zou wat zijn.